Omdat Teilhard de Chardin (1881-1955) een veelbewogen en zelfs avontuurlijk leven geleid heeft, is het goed om eerst zijn biografie te bespreken, alvorens in te gaan op zijn gedachtegoed. Het eerste deel van de avond (20.00 u. – 20.45 u.) zal dan ook in het teken staan van zijn leven.

Pierre Teilhard de Chardin, zoals zijn naam volledig luidt, is een katholiek priester, lid van de orde der Jezuïeten, die echter geheel voor de wetenschap wordt vrijgesteld. Zijn vakgebied is de geologie. Daarbinnen specialiseert hij zich in de paleontologie, de studie van fossiele organismen. Hij neemt deel aan talrijke expedities, die hem over de gehele wereld voeren. Zijn belangrijkste wetenschappelijke ontdekking is dat hij aantoont dat de Sinanthropus, die bij Peking wordt opgegraven, geen dier is maar een mens: de Homo Pekinensis. Omdat hij de historiciteit van een Aards Paradijs en een eerste mensenpaar loochent, krijgt hij van ‘Rome’ een levenslang publicatieverbod opgelegd. Hij blijft dan ook tijdens zijn leven praktisch onbekend.

In het tweede deel van de avond (21.00 u. – 21.45 u.) zullen wij zijn gedachtegoed centraal stellen. Dit doen wij aan de hand van enkele kernbegrippen die wij vóór de pauze al enigszins besproken hebben. Dit zijn met name de wet complexiteit-interioriteit, het begrip noösfeer en het Punt Omega.

Teilhard blijkt een van de belangrijkste erfgenamen van Darwin te zijn. Hij heeft diens evolutieleer geradicaliseerd tot een integrale evolutieleer. Terwijl Darwin zich bezighield met de evolutie van levende organismen (planten, dieren en de mens als zoölogisch wezen), breidde Teilhard deze studie uit tot enerzijds de evolutie van de anorganische stof, waaruit de organismen zijn voortgekomen en anderzijds een bewustzijnsevolutie, die via het dier en de mens naar een hoger bestaansniveau leidt. Daarmee geeft Teilhard aan de evolutie een richting en een doel (door hem aangeduid met ‘Punt Omega’).

Voor Darwin was het nog een probleem wat de begrippen ‘lager’ en ‘hoger’ precies inhielden. Natuurlijk zag hij wel in dat een zoogdier een ingewikkelder, complexere levensvorm was dan een worm, maar tegelijkertijd besefte hij dat met het begrip ‘ingewikkeld’ een hogere of lagere bestaanskwaliteit nog onvoldoende wordt aangegeven. Het is de enorme ontdekking van Teilhard geweest om de begrippen ‘ingewikkeldheid’ en ‘inwendigheid’ (of ‘interioriteit’, bij de hogere wezens is dat het bewustzijn) aan elkaar te koppelen. Dit is zijn beroemde wet van complexiteit-interioriteit. Hoe ingewikkelder bv. de hersenen in elkaar zitten, hoe hoger de graad van bewustzijn.

Dit geldt ook voor de mensheid als geheel, door Teilhard ‘noösfeer’ genoemd. Zoals er om de aardbol een ‘luchtlaag’ zit, de ‘atmosfeer’, zo zit er om de aardbol ook een laag mensen, een ‘denkende laag’. Hoe complexer deze noösfeer zich organiseert, hoe hoger het collectief bewustzijn (de interioriteit) stijgt. Denk bv. aan internet.

Tenslotte zullen wij nog het begrip ‘Omega’ bespreken, waarbij Teilhard een niet helemaal gelukte poging doet om wetenschap en geloof met elkaar te verzoenen. Teilhard identificeert nl. 'Omega' met een 'Supra Persoon' (Christus), die alle personen verzamelt. Wij zien echter de persoon niet als eindpunt, maar als doorgangsfase in de evolutie.