In deze lezing keren we terug naar de bronnen waar eens de filosofische hulpverlening als levenshulp een aanvang heeft genomen. Deze bronnen zijn te vinden bij de oude Grieken. Zij gingen ervan uit dat een psychisch lijdend persoon zich vergiftigd had met woorden en de kunst was woorden te geven als tegengif en wel door het overtuigende woord, farmacon geheten, om verstoorde mensen terug te brengen tot een gezonde levensvoering.

In de Griekse traditie is geen meester te vinden die zo uitvoerig en precies de verschillende therapeutische werkingen van het woord geanalyseerd en beschreven heeft als Plato. Verschillende van zijn dialogen, o.a. de Charmides en de Gorgias zijn geheel of gedeeltelijk gewijd aan de helende kracht van woorden. In deze dialogen voert Plato telkens Socrates ten tonele als een genezer voor ziel en geest. Het enige instrument dat hem ten dienste stond was het woord. Aan het woord zijn het onbevooroordeeld luisteren, de dialoog op gelijk niveau tussen hulpvrager en hulpgever en de ontmoeting verbonden. Dit alles om catharsis te bewerkstelligen, de zuivering van de geest.

Overkoepelend in deze 'therapie van het woord' is de pneumatologische hermeneutiek: het onbevooroordeeld luisteren en uitleggen van levensteksten in een liefdevolle verbondenheid, zonder enige duiding of interpretatie. In het woord 'hermeneutiek' is de naam van de Griekse god Hermes te herkennen. De eeuwig jonge god Hermes, was de boodschapper van de goden en een van zijn taken was eenzame mensen te vergezellen naar hun bestemming d.m.v. het levenskrachtige woord (logos spermatikos).

In de pneumatologische hermeneutiek draait het om je eigen doorschouwde levenstekst, een tekst die gezuiverd is van ingeslopen vanzelfsprekendheden, die van jongs af aan zijn aangereikt door allerlei instanties en de opvoeding. Een levenstekst onderscheidt zich van een levensverhaal. Ieder mens heeft zijn levensverhaal, een verhaal over het leven als zodanig. Echter, aan jezelf vertel je geen levensverhaal, het zou betekenen dat je niet weet wat er gebeurd is.

In een levensverhaal klinkt vaak een stuk levenstekst door dat uiting geeft aan iemands eenzaamheid en door niemand anders gesteld kan worden. Soms ligt er achter een woord, zin of uitspraak de diepste roerselen van de ziel verborgen. Een pneumatologisch werkende hermeneut, die door Plato een psychagoog werd genoemd, zal helpen om de vastgelopen levenstekst helder te krijgen, onder woorden te brengen (logos), opdat er meer lucht (pneuma) vrijkomt. De levenstekst is het antwoord op het menselijk hopen, verwachten, het is het antwoord op de vraag: 'wat is of was mijn leven'. Dit zijn vragen van iemands eenzaamheid.

Een mooi voorbeeld is dat van een vrouw, die mee mocht op een zakenreis van haar man naar Afrika. Ze verheugde zich zeer, in een klap zouden al haar ontberingen en opofferingen voor haar hardwerkende man goedgemaakt worden. Daar aangekomen werd ze alleen gelaten op haar hotelkamer, haar man moest zaken doen. Ze verheugde zich op de avond, ze zouden heel zeker ergens gaan eten. Mijnheer kwam thuis, mijnheer was moe en mijnheer ging naar bed omdat hij de volgende ochtend weer vroeg op moest. Terwijl hij sliep, stond zij op het balkon en keek naar de prachtige sterrenhemel. Plotseling werd ze overvallen door een existentiële angst. 'Is dat mijn leven' was haar onuitgesproken tekst. Zacht huilend ging ze naar bed. Mijnheer werd wakker en vroeg': 'Wat is er aan de hand?' 'Niets', zei ze.

Nog een voorbeeld van een situatie waarin iemand zich liet leiden door een tekst is het volgende. Een jonge vrouw (van 37 jaar) werd op haar werk bij promoties steeds gepasseerd door haar nóg jongere collega's, wat zij voor zichzelf formuleerde als "Ik heb de boot gemist". Door dit steeds als een soort mantra voor zichzelf te herhalen, kreeg deze tekst werkelijkheidswaarde voor haar: zij gaf de moed op om zich verder nog in te spannen voor haar carriére, omdat 'de boot toch al zonder haar vertrokken was'. Toen zij erop gewezen werd dat zij zich in haar handelen liet leiden door een tekst, zag zij in dat haar leven nog vele kansen bood, als zij zich in het vervolg zou laten leiden door de praktijk.

Oude wijze teksten, die waarheid en wijsheid vertolken, en de hellenistische wijsheidsscholen dienen als voorbeeld voor een wijze levensvoering. De psychologie heeft zijn wortels verloochend. Van een onbevooroordeeld luisteren, van een dialoog op gelijk niveau en van een ontmoeting is geen sprake meer. De helende kracht van woorden is vervangen door de macht van het woord (jargon).

Met de pneumatologische hermeneutiek keren we terug naar de bronnen van een oude beschaving. Het is aan ons of we weer erfgenamen willen worden van deze oude traditie. Met Erasmus zeggen we: 'Terug naar de bronnen.'